Πώς η Ισλανδία ανάνηψε από την επιθανάτια εμπειρία της

Προσπαθώντας να βρω κάποιο βιογραφικό για τους κυρίους του ΔΝΤ, που διαπραγματεύονται με την Ελλάδα, έπεσα πάνω σε αυτό το άρθρο από το blog του ΔΝΤ, γραμμένο από τον ίδιο τον κ. Poul M. Thomsen στις 26 Οκτωβρίου 2011, πριν ακριβώς από ένα χρόνο (διαβάστε εδώ).Το άρθρο μιλάει για το πως η Ισλανδία κατάφερε να σταθεί στα πόδια της μετά από αυτή την οικονομική συντριβή και να κάνει ένα εκπληκτικό come back στις αγορές.


Όμως το σοκ που προκλήθηκε δεν ήταν μόνο της Ισλανδίας, αλλά και του ίδιου του ΔΝΤ, αναγκάζοντάς το να συνδιοργανώσει με την χώρα μέχρι και συνέδριο απολογισμού της κρίσης και τα διδάγματα που προέκυψαν από αυτή την συνεργασία. 
Διαβάστε τι λέει ο ίδιος για την Ισλανδία και ποια ήταν τα σημαντικότερα στοιχεία της ανάκαμψης της.

"Όταν ταξίδεψα στο Ρέικιαβικ τον Οκτώβριο του 2008 για να προσφέρω την βοήθεια του ΔΝΤ, η κατάσταση ήταν κρίσιμη. Οι τρεις κύριες τράπεζες, οι οποίες αποτελούσαν σχεδόν το σύνολο του χρηματοπιστωτικού συστήματος της χώρας, είχαν μόλις καταρρεύσει μέσα σε μια εβδομάδα ο μία μετά την άλλη. Η αίσθηση του φόβου και του σοκ ήταν προφανής. Λίγες χώρες, αν υπάρχουν, είχαν βιώσει ποτέ μια τέτοια καταστροφική οικονομική συντριβή.

Υπήρχε μεγάλη ανησυχία, ότι μια άτακτη υποτίμηση της συναλλαγματικής ισοτιμίας θα ήταν καταστροφική για τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις, αν δεν γινόταν κάτι, αλλιώς θα προκαλούταν σοβαρή ζημιά στις καταθέσεις και ότι είχε απομείνει από το χρηματοπιστωτικό σύστημα. Η κλίμακα της αβεβαιότητας ήταν εντυπωσιακή. Οι τρεις τράπεζες είχαν περιουσιακά στοιχεία αξίας άνω των 1000%  του ΑΕΠ, και κανείς δεν ήξερε εκείνη τη στιγμή πόσο μεγάλες θα αποδεικνύονταν οι απώλειες αλλά και πώς θα έπρεπε να κατανεμηθούν μεταξύ Ισλανδών και ξένων.

Σήμερα, τρία χρόνια αργότερα, αξίζει να αναλογιστούμε το πόσο μακριά είναι η Ισλανδία, μια χώρα με μόλις 320.000 άτομα, από αυτές τις σκοτεινές ημέρες του 2008. Η ανάπτυξη έχει επιστρέψει στην οικονομία και νέες θέσεις εργασίας δημιουργήθηκαν. Η ανεργία, αν και εξακολουθεί να είναι υψηλή για μια χώρα που σχεδόν στο σύνολό της κυριαρχεί η πλήρη απασχόληση, έχει πέσει κάτω από το 7% του εργατικού της δυναμικού. Τον Ιούνιο του τρέχοντος έτους, η κυβέρνηση εξέδωσε με επιτυχία κρατικά ομόλογα $ 1.000.000.000, σηματοδοτώντας την επιστροφή της στις διεθνείς χρηματοπιστωτικές αγορές.

Και ενώ το δημόσιο χρέος, που σήμερα ανέρχεται σε περίπου 100%του ΑΕΠ, είναι πολύ μεγαλύτερο από ό, τι πριν από την κρίση, ένα εντυπωσιακό πρόγραμμα εξυγίανσης έχει θέσει τα οικονομικά της χώρας, πίσω σε μια βιώσιμη πορεία κατά τη διάρκεια των τελευταίων δύο ετών. Όσον αφορά τις τράπεζες έχουν συρρικνωθεί περίπου στο 200% του ΑΕΠ και είναι πλήρως εκ νέου κεφαλαιοποιημένες.

Υπάρχουν βέβαια, ακόμα πολλά άλυτα θέματα, συμπεριλαμβανομένης και της επίμαχης υπόθεσης Icesave που αφορά επίδικες ευθύνες για την απώλεια των καταθέσεων στο Ηνωμένο Βασίλειο και τις Κάτω Χώρες, αλλά οι Ισλανδοί έχουν δείξει την αντοχή και τη δύναμή τους ως λαός. Πήραν τον έλεγχο του πεπρωμένου τους και εφάρμοσαν κάποιες πολύ σκληρές πολιτικές, που αποδίδουν τώρα καρπούς. Όμως, το έργο δεν έχει ολοκληρωθεί και χρειάζονται πρόσθετες προσπάθειες για να μειωθεί η ανεργία και να δοθεί ώθηση στην ανάπτυξη.

Μαζεύοντας τα κομμάτια

Πώς λοιπόν η Ισλανδία κατάφερε να επαναφέρει την οικονομία της; Το πρόγραμμα στο οποίο καταλήξαμε σε συμφωνία σε χρόνο ρεκόρ με τις ισλανδικές αρχές, είχε τέσσερα σημαντικά στοιχεία:

• Πρώτον, μια ομάδα των δικηγόρων βρέθηκε να δουλεύει για να εξασφαλίσει ότι οι απώλειες στις τράπεζες δεν θα απορροφηθούν από το δημόσιο τομέα. Στο τέλος, ο δημόσιος τομέας δεν έπρεπε να παρέμβει και να διασφαλίσει ότι οι νέες τράπεζες είχαν επαρκή κεφάλαια, αλλά ότι αυτός ήταν απομονωμένος από τις τεράστιες ζημίες του ιδιωτικού τομέα. Αυτό ήταν ένα σημαντικό επίτευγμα.

• Δεύτερον, ο αρχικός στόχος του προγράμματος ήταν αποκλειστικά για τη σταθεροποίηση της συναλλαγματικής ισοτιμίας. Εδώ, καταλήξαμε σε αντισυμβατικό μέτρα, ιδίως για τους ελέγχους του κεφαλαίου.

• Τρίτον, οι αυτόματοι σταθεροποιητές είχαν τη δυνατότητα να λειτουργούν πλήρως κατά τη διάρκεια του πρώτου έτους του προγράμματος- αποτελεσματική καθυστέρηση της δημοσιονομικής προσαρμογής. Αυτό βοήθησε τη στήριξη της οικονομίας σε μια περίοδο μεγάλης πίεσης.

• Τέταρτον, οι όροι ήταν εξορθολογισμένοι και επικεντρώθηκαν στο βασικό ζήτημα που ήταν η ανοικοδόμηση του χρηματοπιστωτικού τομέα. Αν και υπάρχουν ορισμένα ζητήματα στην ευρύτερη οικονομία, όπου οι μεταρρυθμίσεις θα είναι ενδεχομένως αναγκαίες, αυτές δεν αποτέλεσαν μέρος του προγράμματος.

Εν ολίγοις, το πρόγραμμα των 2,1 δισεκατομμυρίων δολαρίων από το ΔΝΤ έδωσε ανάσα στις Ισλανδικές αρχές, αλλά και να καταλάβουν πώς να αντιμετωπίσουν τις τεράστιες προκλήσεις του μέλλοντος. Με τις δανειακές δεσμεύσεις από τις σκανδιναβικές χώρες και την Πολωνία, η Ισλανδία ήταν σε θέση να ξεκινήσει το επίπονο έργο τής ανοικοδόμησης τής οικονομίας της.

Η κυβέρνηση έθεσε γρήγορα τη δική της σφραγίδα στο πρόγραμμα. Οι αρχές δεσμεύτηκαν να εφαρμόσουν τα μέτρα, αλλά ήθελαν να το κάνουν με τον δικό του τρόπο. Ένας από τους βασικούς στόχους της κυβέρνησης ήταν να προστατεύσει το κράτος της κοινωνικής πρόνοιας της Ισλανδίας. Αυτός ο στόχος έχει επιτευχθεί. "Η δυναμική της συνεργασίας με το ΔΝΤ βοήθησε να διατηρηθεί το σκανδιναβικό μοντέλο ευημερίας στη χώρα μου", είπε πρόσφατα ο υπουργός Οικονομικών Arni Páll Arnason.

Έξω από την επικρατούσα τάση

Το πρόγραμμα της Ισλανδίας έπρεπε να επιτευχθεί με πολιτικά εργαλεία τα οποία δεν ήταν μέρος της γενικής εργαλειοθήκη μας. Αυτό το εκλεκτικό μείγμα της πολιτικής υπήρξε αποτελεσματικό στην περίπτωση της Ισλανδίας, αλλά αν τα μαθήματα που έχουμε πάρει ισχύουν αλλού, συμπεριλαμβανομένης και της κρίσης στην ευρωζώνη, αυτό παραμένει ασαφές.

Για να γίνει ο απολογισμός της κρίσης και της ανάκαμψης της Ισλανδίας, το ΔΝΤ και η ισλανδική κυβέρνηση συνδιοργάνωσαν ένα συνέδριο στις 27 Οκτωβρίου. Σε αυτό το συνέδριο έλαβαν μέρος διακεκριμένοι οικονομολόγοι, όπως ο νομπελίστας Πολ Κρούγκμαν και οι διεθνείς οικονομολόγοι Willem Buiter και Simon Johnson σε διάλογο με την κοινωνία των πολιτών, των ακαδημαϊκών και των αξιωματούχων του ΔΝΤ σχετικά με το εάν τα διδάγματα μπορούν να εφαρμοστούν αλλού."

Μερικές επεξηγήσεις

• Αυτόματοι σταθεροποιητές: όρος της μακροοικονομίας που αναφέρεται στο πώς η σύγχρονη πολιτική του κρατικού προϋπολογισμού, ιδιαίτερα των φόρων εισοδήματος και των δαπανών κοινωνικής πρόνοιας, ενεργεί για να αμβλύνει τις διακυμάνσεις του πραγματικού ΑΕΠ.
• Υπόθεση Icesave: Η υπόθεση Icesave ήταν μια διπλωματική διένεξη που ξεκίνησε το 2008 μεταξύ της Ισλανδίας, από τη μια πλευρά και το Ηνωμένο Βασίλειο και τις Κάτω Χώρες, από την άλλη. Η διένεξη επικεντρώθηκε στους πιστωτές της ιδιωτικής (από το 2003) ισλανδικής τράπεζας Landsbanki, που πρόσφερε σε απευθείας σύνδεση λογαριασμών ταμιευτηρίου υπό το brand name "Icesave". Η τράπεζα τέθηκε υπό καθεστώς πτώχευσης από την ισλανδική Εποπτική Αρχή Χρηματοπιστωτικών Υπηρεσιών (FME) στις 7 Οκτωβρίου 2008. Ως αποτέλεσμα, περισσότεροι από 400.000 καταθέτες με λογαριασμούς Icesave στο Ηνωμένο Βασίλειο και τις Κάτω Χώρες δεν ήταν σε θέση να έχουν πρόσβαση στα χρήματά τους για τουλάχιστον 6 με 8 εβδομάδες, ενώ ανέμεναν για πληρωμή από τα συστήματα εγγύησης των καταθέσεων στις χώρες αυτές. Ένα μεγάλο μέρος της δημόσιας αντιπαράθεσης προέκυψε γύρω από τη χρήση του Ηνωμένου Βασιλείου της «αντιτρομοκρατικής νομοθεσίας» κατά της Ισλανδίας.

Διαβάζοντας το άρθρο βλέπουμε κάποια πολύ σημαντικά στοιχεία που λείπουν από την δική μας οικονομική πολιτική. Αυτά τα σημεία επικεντρώνονται στο εξής ένα:

Πρέπει να προσαρμόζεις το οικονομικό σου πρόγραμμα σύμφωνα με τις δικές σου ανάγκες και τις ιδιοτροπίες τής δική σου οικονομίας. 

Το να έχεις την δική σου πρόταση είναι το προσδοκώμενο, αλλά  δεν αποτελεί όμως την ικανή και αναγκαία συνθήκη για να αρχίσει να δουλεύει ο μηχανισμός της ανάνηψης.  Οι κυβερνώντες έθεσαν ως πρώτη προτεραιότητα το συμφέρον των πολιτών τους, απομακρύνοντας την ιδιωτική τραπεζική κρίση να αγγίξει τον δημόσιο τομέα. Παρότι το χρέος, όπως επισημαίνει και ο ίδιος ο Τομσεν, παραμένει υψηλό και είναι πολύ παραπάνω από αυτό του 2008, εντούτοις η χώρα έχτισε ένα ηθικό σύστημα οικονομικής αντιμετώπισης της κρίσης και τα χρέη δεν πέρασαν εις βάρος των πολιτών. Προσπάθησε να διατηρήσει το κράτος πρόνοιας, που χαρακτηρίζει όλες τις σκανδιναβικές χώρες και κατάφερε να βγει στην χρηματοπιστωτική αγορά, μετά από 3 χρόνια.

Η αντιμετώπιση αυτή, όπως φαίνεται και από τα γραφόμενα του κυρίου Τόμσεν, οδήγησε το ΔΝΤ να χρησιμοποιήσει για πρώτη φορά μη συμβατικά οικονομικά εργαλεία, τα οποία και το ίδιο δεν τα διέθετε μέχρι εκείνη την στιγμή.

Το συνέδριο που συνδιοργάνωσε με τις κρατικές αρχές της Ισλανδίας δείχνει ακριβώς το μέγεθος της γνώσης και των διδαγμάτων που αποκόμισε από αυτή την τόσο μικρή χώρα.

Τα συμπεράσματα δικά σας!